Чернобыль солдаты

"Миннән башка кем?" - бу принцип аның тормыш кредосы. Шуңа күрә мөмкинлек чыгуга өенә кайтып китми, ә чыны-ялганы белән Чернобыльгә җибәрүләренә ирешә... Чын ир-егет гамәле.

Дамир Гайнуллин белән без редакциядә очрашырга сөйләштек. Әңгәмә озакка сузылды: хикәяне өзәсе килмәде, яңа сораулар туды.

Дамир Таһир улы укытучыларның зур гаиләсендә туа. Татар авылында яшиләр, малай русча начар сөйләшә. Әтисенең улына белемне рус мәктәбендә бирәсе килә, шуңа күрә аны күрше авылга җибәрә. Шулай итеп Дамирның әти-әнисеннән һәм ияләшкән тормыштан читтәге озакка сузылган сәяхәте башлана. Әмма әтисе улында нык характер формалаштыра ала, егет үзе дә максатка омтылучан була.

-Армия минем тормышымда борылыш чоры булды, - ди әңгәмәдәшем. - Мин һава-десант гаскәрләренә эләктем, очарга хыялландым. Егетләр минем хыялым турында беләләр иде һәм бервакыт без парашют белән сикерә торган самолет экипажына радист кирәклеген хәбәр иттеләр. Мондый мөмкинлектән ничек файдаланмыйсың? Мин укыдым һәм хәрби самолетта өлкән һава радисты булып оча башладым. 1968 елгы Чехословакия вакыйгаларында катнаштым. Вакыты җиткәч мин гражданкага китәргә булдым. Ә анда, киртәләр үтеп, штурман белгечлеге алдым. Ан-12, Ан-24, ТУ-134 тә эшләдем. Ан-12 гә кире кайттым - анда эш кызыклырак - беркайчан да кая очасыңны белмисең.

Шулай итеп зур булмаган авыл егете югары класслы белгечкә әйләнә, ул һәрчак камиллеккә омтыла. Әгәр берәр нәрсә уйласа, максатчан төстә аңа таба бара, нәтиҗәгә ирешә һәм аның өчен аңа оят та, иптәшләре алдында кызарырлык та булмый.

Чернобыль авариясе бар илебезне дер селкетте. Бу вакытта Дамир Таһирович инде авиациядән китеп Лаешка күчеп килә. Ул вакытта аңа 42 яшь була. Улы - җиткән егет, кызы - югары сыйныф укучысы. Авария ликвидаторлары һәм радиация нурланышының җитди нәтиҗәләре турында бу вакытта ачыктан-ачык сөйлиләр. Шуңа күрә, 1987 елның язында чакыру кәгазе алгач, ул кая барырга туры киләчәген шунда ук аңлый. Район хәрби комиссариатында медкомиссия узганнан соң Татвоенкоматка киләләр. Монда аны аптырашта калдыралар.

-Сезне кем җибәрде соң? Очучылар составын Чернобыльгә җибәрергә хокукыбыз юк, - офицер Дамир Гайнуллинга документларын суза. - Өегезгә кире кайтыгыз.

-Мин кешеләр күзенә ничек туры карыйм? Гаиләм белән дә саубуллаштым. Юк, бары тик Чернобыльгә генә! - дип үз сүзендә нык тора кире кагуга исе киткән элекке хәрби.

Бәлки, элекке хәрбиләр булмыйдыр да. Хәрби ант, бурыч, шәхси җаваплылык - Дамир өчен алар буш сүзләр түгел. Ул булачак ликвидаторларны озату өчен җавап бирүче офицер артыннан көне буе йөри. Менә инде автобус килә, кешеләр аңа кереп урнаша. Якташыбыз бөтен өметен югалта. Әмма көтелмәгән хәл килеп чыга: мобилизацияләнгәннәрнең берсе абынып баскычка йөзе белән егыла, кан китә. Ә документлар буенча татарстанлы ликвидаторларны билгеле бер санда җибәрергә кирәк була. Дамир Гайнуллин бу мөмкинлектән файдалана.

-Менә ул - мин! Документлар да тәртиптә.

Ачуланган офицер тиз-тиз генә имзасын куя... Шулай итеп якташыбыз ябык зонага эләгә.

-Барыннан да бигрәк алма бакчалары һәм басулар гаҗәпләндерде. Ботакларда зур, сусыл, пешкән алмалар. Ә тирә-якта - чүп үләннәре. Басуларда бодай башаклана, әмма ничектер гаҗәп төстә - бәйләм-бәйләм, - дип искә ала Дамир. - Күрәсең, уңыш җыелмаган җирләрдә орлыклар башаклардан ничек коелган, шул урында үсеп тә чыккан. 1987 елда Чернобыльдә эретеп ябыштыручыларга сорау күп иде. Ә минем шикеллеләргә - кулларына чиләк белән чүпрәк бирәләр һәм алга. Радиация тузанын юдык.

Чернобыльчеләрнең ничек эшләве турында күп язылды. Шуңа күрә алар эшенең нечкәлекләренә тукталмыйм. Бары шуны гына әйтәм: 1986 ел ликвидаторлары төп авырлыкны үзләренә алсалар да, соңрак килүчеләргә дә эләгә. Шул ук радиация һәм саклык чаралары, нурланышның шул ук нәтиҗәләре. Дамир өйгә өч айдан соң кайта. Өйдә аны көтмиләр - ул чакта кәрәзле телефоннар юк, шәһәрнекеләр дә бар кешедә түгел. Шуңа күрә ирекле ликвидатор кайту аның туганнары өчен күңелле сюрприз була. Беренче эш итеп Васильевога әнисе янына юнәлә, ә аннан соң инде Лаешка.

-Менә ул - мин! - йорт хуҗасы үзенең "тревога" чемоданын идәнгә куя, хатынын кочаклый.

Менә бар тарих. Гади, катлауландырылмаган. Әмма кыюлык һәм экстремаль хәлләрдә һәрчак чиста күңелле, якты уйлы һәм кайнар йөрәкле кешеләр табылуга ышаныч тулы тарих.